kemal paşa' nın nutuk' ta anlatmadığı gerçeklerdir.
rıza nur kurtuluş savaşı hatıralarından;
--spoiler--
" bu yollarda giderken mühimmat nakleden kağnılara denk gelirdim. bir kağnı iki büyük top mermisi nakledebiliyor. yağmur var! ihtiyar bir köylü paltosunu çıkartmış, mermileri örtmüş kendisi sırılsıklam. şu mübarek Türk mermiyi kendi canından daha çok düşünüyor. kastamonu' da bir şey hikaye ettiler. cephane gelmiş kağnıları toplamışlar. bir kadın kucağında birkaç aylık çocuğu ve kağnısıyla beraber gelmiş. herkes acımış ve kadın sen köyüne git! demişler. kadın ağlamış ve bırakın bunun babası gavurun karşısında öldü, bırakın oraya cephane taşıyayım. bu da ben de bu uğurda ölelim demiş. gözlerimden yaş geldi. bu türkte bu hamiyet nedir dedim. milli harekette böyle menkıbeler binlercedir. biri toplayıp yazsa! sonra mustafa kemal her şeyi kendi yapmış oluyor. çamurda, karda kıyamette bu insanlar bu yolu binlerce kez geçmişler.
rizeliler ve trabzonlular o küçücük motorlarıyla milli harekete büyük hizmet etmişlerdir. rusya' dan aldığımız silah ve cephaneyi 24 saatte sakarya ağızlarına çıkarıyorlardı. bunlar olmasaydı bu nakliyat yapılamazdı! mustafa kemal nutkunda bunlardan da hiç söz etmiyor. bütün şerefleri kendi alıyor. herkesin hakını vermelidir.
milli kıyam ve milleti kurtarmak uğrunda nice canlarını vermiş, nice kellesini koltuğuna alarak çalışmış adamlar var. bunların bir hatırasını bile yadetmeyip, oların kanları pahasına aldıkları şerefleri bir adam kâmilen kendine alıyor, hem br katre kanını bile zayi etmeden! alçak dünya! sende neler olur! "
--spoiler--
mücadele zaten halk tarafından, sütçü imamlar ve diğer din adamlarıyla başlamıştı. kemal paşa' ya en büyük yardım da din adamlarından gelmiştir çünkü kemal paşa padişahın halifi olarak gelmiş, tam donanımlı gelmiş, hazineden destekle gelmiş. kemal paşa' ya yardım etmek için bütün din adamları padişaha yardım ediyormuş gibi ettiler. gelin görün ki tarih hala bunları bile yazamadı. çok yazık!
