yaman devrimci. rsdip'nin meşhur ikinci kongresinde, lenine muhalif martinov taraftarı bir menşevik. asla leninci olmamıştır. önemli noktalarda kendine has ve muhalif. savaşkan, asker ruhlu, kızıl ordunun lideri. akıllı, safını bilen kişilik. leninle aynı düşünmese de onun liderliğinin kaçınılmazlığının farkında ve yandaş. leninin menfur suikastle tasfiyesi sonucu, belki liderliği düşünmüş ama stalinin örgüt içindeki gücüne boyun eğmiş. birçok değerli merkez komite üyesinin tasfiyesinde sessiz. ama çok geçmeden sıra ona gelmiş. nedenini bilmiyorum, ama biliyorum ki öldürülmemiş. sürgün yılları. adalı sonra meksika. ve malum son.
fikir itibariyle aşırı proletarya ağırlıklı. işçi köylü ittifakına karşı. sol sekter denilebilir. sürekli devrimin mucidi değil ama her şartta takipçisi. lenin zaten şubat ihtilalinde teorik temeli atmıştı. burjuva demokratik devrimle sosyalist devrim arasında çin seddi yoktur diyerek.
leninin kurduğu 3. enternasyonale alternatif 4.enternasyoali kurmuştu. stalin, 3,5 ncu diye alaya almıştı bu girişimi. savaş koşullarında enternasyonalin lağv edilerek komünternin ilanına ve komünforma muhalefet etmiştir. troçkizm leninizm kadar olmasa da dünyada yankı bulabilmiştir. stalinizm diye teorik ekol yoktur. stalin ihtilali gerçekleştiren ve hepsde merkez komitesi üyesi yoldaşlarını yok etmek, eşlerini bile sürgüne göndermekle anılan bir liderdir sadece, troçkinin öldürülmesinde birinci derece sorumlu olduğu iddia edilir.
