bugünün "vatan" kavramından yoksun insancıkların, "vatan haini" olarak niteledikleri gerçek vatansever, türkçü.
abdülhamit tahttan indirildiği ve inzivaya çekildiği dönemde bile memleket meselelerini görüşmek üzere kendisini ziyaret eden tek ittihatçıdır.
mükemmel bir hatipdir. karşısında konuştuğu herkesi ikna edebilir derecede bir ikna kabiliyetine sahip olduğu söylenir.
asker olarak yaşamış, asker olarak şehit düşmüştür. anadoludaki kurtuluş hareketi yıllarında kendisi orta asyadadır. hakkında, sürekli olarak anadoluya telgraflar çekip anadoluya döneceğine dair beyanatta bulunduğu söylenir.
basmacı harekatına liderlik yapmış büyük bir liderdir.
basmacı harekatında bir çatışma sırasında, telgrafa birkaç satır yazmaya vakti varken sadece "köpeğim nasıl" diye soran ilginç bir şahsiyettir.
türkistan'da mitralyöz kurşunuyla şehit düşmüştür.
türklüğe ve türkçülüğe yaptığı hizmetlerle büyüklüğü ortada olan bir şahsiyettir.
gelelim alman hayranlığı meselesine;
her zaman olduğu, gibi enver paşa birinci dünya savaşı'nda da hangi safta olunacağına dair kararını abdülhamit ile olan istişarelerinden sonra vermek istemiştir. abdülhamit aslında savaşa girilmemesi gerektiğini, girilecekse de donanması kuvvetli olan tarafın yanında savaşa dahil olunması gerektiği tavsiyesini sunmuştur. o dönemde almanya'nın kara ordusu müthiş bir ivme kazanmış, gelişen ağır sanayisi bu ivmeyi desteklemiştir. ancak almanya donanma bakımından zayıftır. öte yandan fransa ve ingiltere, ticaretlerinden ve jeopolitik konumlarından ötürü donanmalarına yıllar boyu yatırım yapmış ve onu geliştirmişlerdi.
enver paşa, abdülhamit'in bu tavsiyesini değerlendirdi ve diğer ittihatçı arkadaşlarıyla ** da konuşarak ortak bir karar ile cemal paşayı fransa'ya, onları savaşa birlikte girmeye ikna etmek için gönderdi. fransa ve ingiltere'nin yüzyıllardır beklediği osmanlı'yı parçalama projesinin son aşamısı gelmiş çatmıştı. bu aşamada bu istek elbette kabul edilmeyecekti. cemal paşa yaklaşık on beş gün fransada bir yetkili ile görüşmeyi bekledi. * on beş gün sonra üçüncü sınıf bir yetkisiz yetkili ile görüştürüldü ve hayır cevabı yüzüne yapıştırıldı. bundan sonra ittihatçılar için -özellikle de enver paşa için- tek çıkar yol almanyaydı. aklında, rusyayı almanya ile birlikte çepeçevre kuşatmak ve karadenizde tek hakim güç olmak vardı. rusya'yı kıstırmak demek türki cumhuriyetlere ulaşmak demekti. soydaşlarla bir olmak ise, turan..
kızıl elmaya çok yakın olduğunu düşündü. fakat allahuekber dağları böyle söylemiyordu. cesareti, alnına hain damgasını yapıştırdı büyük tükçü'nün. makinalının üstüne kılıçla yürüyen adam, kendi vatanında hain olarak anılıyordu artık.
ve son olarak enver paşa ile ilgili atıp tutanlar;
hala daha karşıt bir tek yayın bile okumadan kulaktan dolma bilgilerle ahkam kesen aydınlar mı?
enver paşa sizi görseydi; öyle zannediyorum ki önce sizlere, kendi görüşlerinizi öğretirdi.
