KiMiSi siyah, kimisi kahverengi, kimisi yeşil, kimisi ela, kimisi mavi, kimisi lacivert, kimisi kestane, kimisi de bal rengi olur.
Bazıları hareli, bazıları baktığı renge göre değişken, bazıları ferli, bazıları fersizdir.
Cıvıl cıvıl olanlar, donuk olanlar vardır.
insan sarrafı geçinenler:
- Ben adamı gözünden tanırım, derler.
Birinin çıkıp, kendilerini de aynı usulle tanıyabileceği, geçmez o sırada akıllardan.
***
Kül yutmama iddiasında olanlar, övünürken, yahut çetrefilli bir mesele karşısında kazık yeme ihtimali belirdiği zaman, kendilerini yüreklendirmek için sık sık tekrarlar:
- Bende o göz var mı yahu, bende o göz var mı?
Ama eloğlu gözünün yaşına bakmaz, punduna getirdi mi yine de atar kazığı. Kazığın acısını hafifletmek ve silme salak durumuna düşmekten kurtulmak için:
- Zaten, denir, daha başında tutmamıştı gözüm onu...
Ve arkasından bedduaya geçilir:
- Gözü kör olur inşallah.
***
Kadınların ağzında aynı beddua daha başka biçimler de alır:
- Gözü çıkasıca, gözü kör olasıca, gözü dönesice, bunlardandır.
Ağız alışkanlığıyla yine aynı beddua, evdekilere karşı negatif olarak yapılır:
- Gözün kör olmasın e mi?
Bunun akla gelmez bir sürpriz önünde tatlı tarafından söylendiği de vardır.
***
Kocalar, öfkelerini iyice patlatmadan önce son ağız peşrevini:
- iki gözümün nuru, bak dinle beni, diye açarlar.
Bundan sonra gelecek okkalı lafların ağırlığı, erkeğin gözünün pekliği ile kavgayı gözünün kesip kesmemesine bağlıdır.
***
Kadın da, erkek de, birbirlerinin gözlerinden düşebilirler. O zaman aşk kristali minareden düşmüş gibi paramparça olur ve gönüllerde sadece zaman zaman acıtan kırıntıları kalır. Fakat gözden düşmenin en netamelisi siyaset alanındadır. Bir yuvarlanma başlar ki sonu nereye varır belli olmaz. Bir hayli parladıktan sonra böyle bir kazaya uğrayanlara yaşlı kadın akrabaları:
- Göze geldi, derler.
Düşmanları ise bunu, gözünü hırs bürümüş olmasına bağlarlar.
Oysa gözden düşmenin asıl nedeni, göze girdikten sonra göze batmaya başlamaktır.
Gözünü basiret bağlayanlar bunu kolay kolay fark edemezler.
***
Bazen de insanın gözü kimseyi görmez, ya çok kızgınken, ya çok üzüntülüyken, ya çok aşıkken. Böyle zamanlarda gözü iyice kararanlar belaya sokarlar başlarını.
***
Erkekler için gözü açıklık, daha doğrusu açıkgözlük geçerlidir. Böylelerinin jandarmaya yazılması tavsiye edilir.
Kızlar için ise gözü açılmamış olduğu iddiası, konu komşu arasında sadece bir kısmet bulma propagandasıdır.
***
insanlar birbirlerinin gözünü korkutmaya meraklıdırlar. Cart curtla karşılarındakini kıstırırlarsa, bir de keyifli keyifli babalanırlar:
- Benden gözü yıldı! diye.
Buna "gözdağı vermek" de denir. insanların, selamdan bile daha kolay verdikleri bir şeydir bu.
***
Bu arada gözü kara olanlar, gözden sürmeyi çalar ve göz koydukları yerlere doğru tırmanırken, bir de işmar çakarlar karşılarındakine:
- Gözlerimin içine bak, ne demek istediğimi anlarsın.
***
Göz süzmek, gözle yemek, göz etmek, göz ucuyla bakmak, yine hep gözün marifetlerindendir.
En güçlü teminat da, yine göz üstüne edilen yeminlerle verilir:
- iki gözüm önüme aksın ki... denir.
***
Uysallık:
- Gözün üstünde kaşın var, dememekle mümkündür.
Kabadayılık:
- Şimdi gözünü patlatırım, demekle...
***
Hayat göz göze gelmek ve göz göze gelmemek salıncaklanması arasında geçer. ilk göz göze geldiğin günü hatırlarsın, arkasından bir daha göz göze bakamayacağın bir uğursuz olayın anısı canlanır ve yüreğinde göz göz olmuş acılar, gözlerin buğulanır.
***
Bazılarının her yerde gözü kulağı vardır. Bazılarının hiçbir şeyde gözü yoktur. Bazılarının gözü yüksekte, bazılarının gözü dışarıda olur. Bazı gözler hiç doymaz, daima açtırlar. Onlar için:
- Gözünü toprak doyursun, denir.
Ama toprak bile doyuramaz bazılarınınkini. Onlar için de:
- Horoz ölür, gözü çöplükte kalır, denir.
***
Göz oya, göz koya, göz aça, göz kapaya, sonunda bir yere gelinir ki orada herkes için:
- Gözlerini dünyaya yumdu, denir.
