osmanlının uzun yaşamasının tek sebebi avrupa'daki kilisenin baskısı ve bunun da avrupa'nın düşünmesine, gelişmesine engel olmasıydı ama ne zaman kilise yıkıldı din odaklı düşüncelerin tümü silindi o zaman sanayi devrimi yeni ticaret yolları bulundu... burda da anlaşılıyorki dinler herzaman için gelişimin önündeki en büyük engeldir, aziz nesin'in dediği gibi: ''müslümanlar ne zaman bir ilaç bulunsa hemen bu kuranda vardır derler bunun dışında bir şey demezler'' gerçekten de öyle adamlar cristof colomb'u bile müslüman yaptı... hem gelişmiş hem de müslüman olan ülke yoktur, bunun olacağını düşünen varsa da kendi ütopyasıdır.
