safevi destekli imamların faaliyetleri ve resmi tarih ekolünün, -suyu bulandırmamak için- aslında bir çoğu mezhep ve din motifli olan ayaklanmaları sadece asker kaçaklarına indirgeyerek "celali isyanları" deyip işin içinden çıkma çabası gözden kaçırılırsa herşey bir katliam gibi görülür.
kuyucu murat'ın şahsında ağıza sakız olan antalya ve teke bölgesi isyanları her iki tarafın da silahlı olduğu topyekün bir savaştır. yapılan sivil kırımlarının benzerleri, isyancı güçler tarafından da osmanlı taraftarlarına (taraftar diyorum asker değil) uygulanmıştır. bugün iran devletinin başındaki mollaların aslında heveslendiği ama beceremediği rejim ihracı denemelerinin tarihteki en başarılı örneğiydi o dönem yaşananlar.
protestanlık ve katoliklik, fransa ve almanya'daki mezhep savaşlarında ispanya başta olmak üzere papalık, portekiz gibi devletlerin etkileri nelerdir, almanya birliği neden geç oluştu, hollanda ve belçika neden ayrı iki devlettir, hansa birliği nedir bilmeyen, avrupa tarihinden, 30 yıl savaşlarından, 100 yıl savaşlarından habersiz kuşaklar yetiştirmenin bedeli budur işte.
