laiklik, dünyanın milyarlarca insanın yaşadığı çoğu ülkesinde hukuki ve fiili olarak mevcuttur. sadece fransa'da kalmıştır demek çarpıtma çabasından öte değildir. ingiltere veya abd örneklerinde, din adamları ve din, kesinlikle devletin işlerine karışamazlar. yunanistan'da papazlar çok saygın ve güçlü konumdadırlar, ama bu semboliktir.papazlar iktidarı ele geçirmeye çalışmazlar. saygınlıkları da bu konumlarından gelir. bu ülkelerde en önemli unsur, çağdaş sivil toplum güçleridir. şimdi, türkiye'de laiklik kalkarsa ne olur diye sorsak, asıl amaçlarını gizlerler ve yuvarlak cevaplar verirler. her laik ülke özgürdür denilemez, ama laikliğin olmadığı hiçbir ülkenin özgür olmadığı kesin bir gerçektir. çağdaş özgürlükten söz edenler için, laiklik mutlak ön şarttır, amaçları başka olanlar için ise engeldir. laiklik, aslında, onun önemini kavrayamayanların ve karşıtlarının da özgürlüklerinin güvencesidir.
