tarih hakkında bildiklerimizin aslında hiç bildiğimiz gibi olmadığını anlamamızı sağlayan muhteşem tapınak...
Yaklaşık olarak 15 sene önce ortaya çıkartılan Göbeklitepe; Şanlıurfa'ya 20 km mesafedeki Örencik Köyü'nde bulunan bir tapınma merkezidir. Kazılar ilk olarak 1995 yılında Alman Arkeoloji Enstitüsü ve Şanlıurfa Müze Müdürlüğü'nün işbirliğiyle başladı ve şuan Alman arkeolog Doç. Dr. Klaus Schmidt'in başkanlığında yürütülmektedir.
Günümüze kadar yapılan kazılar sonucunda bir Cilalı Taş Devri tapınağı olduğu anlaşılan bu tapınakta, dikili taşlar ve üzerinde kabartmalı yabani hayvan (yabani sığır, akrep, tilki, yılan, örümcek, aslan, yaban eşeği, yaban ördeği) ve bitki figürlerinin bulunduğu taşlar günyüzüne çıkartıldı. Bu tapınak, dünyanın en eski tapınağı olması ve günyüzüne çıkarılan en büyük tapınma alanı olması yönünden son derece önemlidir. Çeşitli yaş belirleme yöntemleri ile MÖ 12 000 yıllarına tarihlenen Göbeklitepe, daha önce dünyanın en eski tapınağı olarak bilinen Stonehange'den yaklaşık 7000 yıl daha eskidir.
Yapılan araştırmalar sonucunda bölgede yerleşim tespit edilememiştir. Tapınağın yapıldığı dönemde bölgede yaşayan insanların, avcı-toplayıcı olarak bir Erken Neolitik Çağ uygarlığını temsil ettikleri ve henüz yerleşik hayata geçmediğini düşünülmektedir. Ancak henüz yerleşik bir düzene geçmemiş insanlar böyle karmaşık bir yapıyı neden yapar, buna henüz cevap verilememektedir. Ancak bir tapınak oluşturduklarına göre bu insanların bir dine sahip oldukları düşünülmektedir.
Tapınağı gizemli kılan diğer bir ayrıntı, yapıldığı tarihten yaklaşık olarak 1000 sene sonra bilerek toprakla örtülmesi ve gömülmesidir.
Göbeklitepe'de bulunan tapınakların ortak noktaları;
- Yüksek taş duvarlarla çevrilmiş olmaları
- Sıvı geçirmeyecek bir tabana sahip olmaları ve su giderleri ile desteklenmeleri (Muhtemelen sıvı akan törenler için)
- Tüm tapınaklarda çevredeki taşların oluşturduğu dairenin merkezinde yer alan iki büyük T şekilli taşın olması
- Tüm T biçimli taşların üzerinde çeşitli hayvan, bitki, sembol ve insan kabartmaları ve boyama resimlerin olması
Kireçtaşından yapılan bu dikilitaşlar muhtemelen çakmak taşı ile yontulmuştur. Ancak ilginç olan diğer bir konu ise, kireçtaşının bulunduğu en yakın yerin 2 km uzakta olmasıdır. O büyüklükte taş parçaları, daha tekerleğin bile icat olmadığı çağda nasıl oraya taşınmıştır bilinmemektedir.
Şuan ortaya çıkartılan 4 tapınak için ve hatta gömülü duran 16 tapınak için de belli bir plana uyularak yapıldığını söyleyebiliriz. Hepsi çatısı olmayan açıkhava tapınaklarıdır. Her tapınakta T şekilli stilize edilmiş insan formundaki dikilitaş sayısı ve bu taşların boyutları farklılık göstermektedir. Tapınakların tek ortak noktası; hepsinin ortasındaki büyük T harfine benzeyen, yine stilize edilmiş insan şeklindeki iki dikilitaştır.
Şimdiye kadar 3 farklı formda tapınak bulunmuştur. Bunlar B,C ve D tapınaklarıdır. C Tapınağı spiral yapıdadır. D Tapınağı daha elips bir plandadır.
Tapınaklarda dikilitaşların üzeri oldukça zengin kabartmalarla süslenmiştir.
(kaynak: ders notlarım ve dünyanın ilk tapınağı: göbeklitepe belgeselidir.)
